Lesgeven over de Holocaust zonder de Bijdrage von Overlevenden

In veel landen zijn getuigenissen van overlevenden die de Holocaust zelf hebben meegemaakt van meet af aan een integraal onderdeel geweest van het onderwijs. Dit zijn de mensen die in een formele of informele educatieve setting – op scholen, in musea en bij herdenkingsmonumenten – uit eerste hand kunnen getuigen van wat er is gebeurd.

De realiteit in de meeste, zo niet alle landen is echter dat de voorlichting over de Holocaust moet gaan plaatsvinden zonder overlevenden en andere ooggetuigen die in het klaslokaal met leerlingen kunnen spreken. De jongste overlevenden zijn inmiddels de zeventig en tachtig gepasseerd. Velen van hen waren bovendien ondergedoken en hebben geen herinneringen aan de kampen en verzetsbewegingen. Deze demografische feiten gelden evenzeer voor de “rechtvaardigen onder de volkeren” en de “bevrijders.” Er is dus behoefte aan een alternatieve onderwijsvorm die de ervaring van het luisteren naar het persoonlijke relaas van een overlevende zo dicht mogelijk benadert.

Gelukkig zijn er grote collecties met opnames van mondelinge verhalen aangelegd die, al dan niet integraal, direct in de klas gebruikt kunnen worden. Het USC Shoah Foundation Institute for Visual History and Education en andere instellingen bewaren dat bronnenmateriaal en zijn ook bereid het ter beschikking te stellen.

De getuigenissen van overlevenden zijn vanzelfsprekend maar één aspect van het lesgeven over de Holocaust. De kennis over de geschiedenis van de Holocaust komt voort uit zeer uiteenlopende bronnen. Getuigenissen van overlevenden zijn een van die bronnen, zij het een zeer cruciale.

Mits die getuigenissen op passende wijze worden gebruikt, kunnen zij volgens de USC Shoah Foundation Institute:

  • De geschiedenis een gezicht geven
  • Leerlingen helpen de geschiedenis vanuit een individueel gezichtspunt te benaderen
  • Leerlingen en docenten helpen de onjuistheid van bepaalde stereotypen, misvattingen en/of generalisaties in te zien
  • Leerlingen helpen hun eventuele misvattingen ten aanzien van deze periode, dit onderwerp en de desbetreffende gebeurtenissen en/of mensen te herzien
  • Leerlingen helpen onderscheid te maken tussen de verschillende soorten informatie in de primaire bronnen
  • Leerlingen bewust maken van het onderscheid tussen feiten en meningen en tussen essentiële en niet-essentiële informatie
  • Leerlingen een goed historisch inzicht geven
  • Onder leerlingen het inzicht bevorderen in de gevolgen van extreme vervolging en trauma’s op de lange termijn
  • Leerlingen kennis laten maken met nieuwe –en uiteenlopende –invalshoeken, thema’s, specifieke gebeurtenissen of concepten omtrent een historische gebeurtenis en/of periode

Dergelijke getuigenissen moeten vanzelfsprekend worden ingebed in het leerplan en in de juiste historische context worden geplaatst, als onderdeel van het historische discours en met passende documentatie worden ondersteund. De leerlingen moeten goed worden voorbereid voordat ze de getuigenissen bekijken en achteraf in de gelegenheid worden gesteld erover van gedachten te wisselen.

Maria Ecker, de vrouw die verantwoordelijk was voor het project “Das Vermächtnis” (De nalatenschap) in Oostenrijk, heeft enkele waardevolle tips voor het gebruik van getuigenissen van overlevenden op video:

  • Profiteer van het unieke karakter van deze bron –Als het gebruik van getuigenissen beperkt blijft tot het luisteren naar het relaas van overlevenden, wordt wellicht het meest intrigerende kenmerk van deze interviews over het hoofd gezien. Leerlingen kunnen immers waardevolle inzichten verwerven als ze niet alleen luisteren, maar ook zorgvuldig kijken naar de manier waarop iemand zijn of haar verhaal vertelt (gelaatsuitdrukking, gebaren, spraakgebruik, intonatie...).
  • Houd ook rekening met de manier waarop het bronmateriaal is ontstaan –De meeste audiovisuele opnames van gesprekken met overlevenden dateren uit de jaren negentig van de vorige eeuw. De overlevenden waren toen al oud en keken terug op ervaringen van tientallen jaren daarvoor. De getuigenis is bovendien altijd het resultaat van een communicatieproces: de interviewer heeft met zijn/haar vragen en verbale en non-verbale reacties aanzienlijke invloed op het verloop van het gesprek. Ook de ruimte waarin het interview wordt gehouden draagt bij aan de sfeer en daarmee aan de getuigenis zelf.
  • Besteed aandacht aan de hele levensgeschiedenis van de overlevende –Vanwege tijdgebrek wordt er vaak alleen maar gesproken over de periode van de vervolging. Leerlingen moeten en willen echter ook meer weten over het leven van de overlevenden.

*De docent kiest delen uit die geschikt zijn om te vertonen. De leerlingen moeten worden aangemoedigd ook zelf aanvullend getuigenismateriaal te bekijken.

Hieronder enkele voorbeelden van websites waar audiovisueel materiaal met getuigenissen kan worden gedownload:

Verschillende talen http://college.usc.edu/vhi/croatian

Voorbeelden van websites met best practices:

 

Netherlands
Share icon